Afganistan, uzun yıllardır hakkındaki gerçek dışı haberlerle gündeme gelen bir coğrafya. Özellikle 2001 yılında başlayan Amerikan-NATO işgali sonrası ülkeye dair yalan haberler konusunda patlama yaşanmış durumda.
Birçok rapor ve sızdırılan belge de Amerikan istihbaratının söz konusu yalan haberlerin ortaya atılması konusunda yürüttüğü çalışmalara ortaya koymuş durumda.
Afganistan hakkındaki yalan haberler konusunda Taliban’ın ikinci defa iktidara geldiği Ağustos 2021 sonrasında ise adeta bir patlama yaşandı.
Genellikle Afgan halkını ve Taliban’ı İslam dini üzerinden hedef alan bu yalan haberlerin çoğunluğu Batılı medya kanallarından ve çeşitli sosyal medya kaynaklarından dolaşıma sokuluyor. Yalan haberlerin en büyük alıcılarından birisi ise Türkiye’deki medya ve sosyal medya kullanıcıları.
Bu çalışmayla, Afganistan konusunda ortaya atılan yalan haberlere ilişkin bir arşiv oluşturmanın yanı sıra, bu konuda bir duyarlılık oluşturulması ve çürütülen yalan haberlerin tek bir kaynakta toplanması hedefleniyor.
29 Ocak 2023 | sumerezgu isimli hesap tarafından paylaşılan bir çatışma videosu, daha önce hiç duyulmamış bir hikayeyle dolaşıma sokuldu.
Kısa bir araştırmayla videodaki çatışmanın Pakistan’ın Karaçi kentinde iki grup arasında başka nedenlerden dolayı yaşandığı ortaya çıktı.
Hikayenin gerçek olmadığının ortaya çıkmasının ardından Sümer Ezgü paylaşımını sildi.
19 Ocak 2023 | Afganistan’da kız çocuğunun açık artırma ile satıldığının iddia edildiği fotoğraf birçok sosyal medya hesabı tarafından dolaşıma sokuldu.
Fotoğrafın aslında “açık artırma” ile bir ilgisi olmadığı, fotoğraf karesinin bir protesto esnasında kaydedildiği birçok farklı kaynak tarafından ortaya çıkarılmıştı.
Bunlardan bazıları: Malumatfuruş, AA Teyit Hattı
Fotoğrafın gerçek hikayesi ortaya çıkmasına karşın halen İslam karşıtı birçok hesap fotoğrafı farklı açıklamalarla dolaşıma sokuyor.
18 Ocak 2023 | Darkwebhaber ve benzeri haber paylaşımı yapan sosyal medya hesaplarının dolaşıma soktuğu haberde, “Taliban, Afganistan’ın Belh vilayetinde kadın hastalıkların erkek doktora gitmesini yasakladı” ifadeleri yer alıyor.
Ancak bölgedeki hiçbir yerel kaynak bu haberi doğrulamadı.
16 Ocak 2023 | Independent Türkçe’nin, “Taliban: Kadın hakları önceliğimiz değil” başlıklı haberinde Taliban Sözcüsü’nün açıklamalarında “kadın” ifadesi dahi geçmiyor.
Haberde kullanılan kaynaklar da açıklamayı başka bir yere dayandırmış ancak her iki metinde de “kadın” ifadesi yok. Mücahid’in kaynak olarak gösterilen açıklamasının tercümesi ise şu şekilde:
5 Ocak 2023 | afganistanajans Twitter hesabı üzerinden dolaşıma sokulan ve Taliban’ın selefilere ait olduğu öne sürülen medreseleri kapattığı haberi.
İçerikteki ifadeler bölge kaynaklarının hiçbir tarafından doğrulanmadı. Konuyla ilgili görüşülen bölge kaynakları söz konusu haberin gerçeği yansıtmadığını, ekteki haberin yalan olduğunu ve bölgedeki medreselerin faaliyetlerine devam ettiğini söyledi.
Kaynaklar, geçtiğimiz aralık ayında Badahşan Emniyet Müdürünün öldüğü saldırı sonrasında DAEŞ veya Ahmed Mesud yanlılarıyla bağlantısı olduğundan şüphelenilen bir medresenin soruşturma süresince kapatıldığını da ekledi.
28 Aralık 2022 | Enbiya Yıldırım Twitter hesabı üzerinden dolaşıma sokulan, “Taliban eğitim bakanı: Üzerimize atom bombası da atsalar kadınların eğitimden men edilmesinden geri adım atmayacağız.” haberinin gerçek dışı olduğu, Bakanın açıklamasının doğru tercümesinde ortaya çıktı.
Enbiya Yıldırım ifadelerin gerçek olmadığının ortaya çıkmasına karşın mesajını silmedi.
23 Aralık 2022 | Haskoloğlu isimli Twitter hesabından yapılan paylaşımda sahte bir hesabın ifadeleri kaynak gösterildi.
29 Ekim 2022 | Arzum76Ak isimli Twitter hesabı tarafından paylaşıldıktan sonra viral olan mesajda, “Her Türk kadını Atatürk’e minnettar olmalıdır bunu her zaman söyleyeceğim. Işte Afganistan gerçeği 8-9 yaşında doğum yapmış bir çocuk bakın Çocuk diyorum çocuğun çocuğu olmuş” ifadeleri kullanılmış.
Mesajdan da anlaşıldığı üzere Afganistan’da 8-9 yaşlarında bir çocuğun “doğum yaptığı” iddia ediliyor.
Ancak internet ortamında kısa bir araştırma yaptığınızda videonun en az 7 yıl önce dolaşıma sokulduğunu ve İran’ın Şiraz kentindeki bir hastanede kaydedildiği bilgisine ulaşıyorsunuz.
Yine araştırmaya devam ettiğinizde yastıktaki logonun da Şiraz’daki tıp fakültesine ait olduğunu görüyorsunuz:
Sonuç olarak paylaşımda Afganistan’dan olduğu öne sürülen video İran’da kaydedilmiş. Ancak hikayenin geri kalan kısmını doğru olup olmadığı da ayrıca araştırılması gereken bir konu.
20 Ekim 2022 | The Guardian başta olmak üzere birçok uluslararası haber kaynağının “Taliban eşcinsel Afganı öldürdü” haberinin uydurma olduğu ortaya çıktı. Öldürüldüğü iddia edilen genç Afgan hayatta olduğunu, eşcinsel olmadığını ve bu kurumlara dava açacağını ifade ettiği bir video yayınladı.
6 Ocak 2022 | tele1comtr Twitter hesabı üzerinden dolaşıma sokulan, “Taliban demokrasisi! Gencin şeklini beğenmediği saçını döve döve kesti” başlıklı haber gerçek dışı. Videoda saçları kesilen gencin hırsızlık yaptığı söyleniyor. Beğenmemekle ilgisi yok. Saçları kesen Taliban mensubu da bu yüzden gözaltına alındı.
8 Kasım 2021 | Afganistan’da 9 yaşındaki kız çocuğunun 55 yaşında birine satıldığı iddiası kurgu çıktı. Üstelik CNN’in kurgu haberi Emmy Ödülü aldı.
20 Ekim 2021 | Taliban’ın Afganistan kadın voleybol milli takım oyuncusu Mahjabin Hakimi’nin başını keserek öldürdüğü iddiası. Haber Türkiye’de ilk olarak belli başlı sosyal medya hesapları üzerinden dolaşıma sokuldu. Haberin gerçek olmadığının ortaya çıkmasının ardından bazı hesaplar paylaşımları sildi. Bazıları ise silmedi.
14 Ekim 2021 | Aykiricomtr hesabı, “Dışişleri heyeti, Taliban ekibiyle Ankara’da görüşüyor. Taliban üyelerinin maske takmaması dikkat çekerken, aşıya da karşı oldukları öğrenildi.” açıklamasıyla gerçek dışı bir haber paylaştı.
Taliban yönetimi veya hükümet yetkililerinin o döneme kadar maske veya aşıyla ilgili hiçbir açıklaması olmadı. Aksine bazıları aşı dahi oldu.
28 Eylül 2021 | Sosyal medyadan haber paylaşımı yapan İbrahim Haskoloğlu’nun paylaştığı bir mesajda “Taliban’ın atadığı Kabil Üniversitesi rektörü, kadın öğretim üyeleri ve öğrencileri üniversiteden uzaklaştırdığını açıkladı.” ifadelerini kullandı. Ancak haber doğru değildi. O dönem ulaştığımız hiçbir kaynak haberi doğrulamadı.
Daha sonra ise hesabın sahte olduğu ortaya çıkmıştı. Haskoloğlu hesabından dolaşıma sokulan bu haber de sahte hesaba dayanıyor.
Kabil Üniversitesi Rektörü Muhammed Eşref Gayret’e ait olduğu iddia edilen, gerek Türkiye gerekse Batı basınını trolleyen hesabın sahte olduğu ortaya çıkınca hesap sahibi ortadan kaybolmuştu.
25 Ağustos 2021 | BBC’nin haberinde Taliban’ın, “Güçlerimiz kadınlarla nasıl konuşulacağını bilmiyor, geçici bir süre evde kalın” ifadeleri hiçbir zaman doğrulanmadı.
Muhtemelen Taliban Sözcüsü Zebihullah Mücahid’in açıklamaları kasti olarak çarpıtılmış. Mücahid açıklamasında şu ifadeleri kullanmıştı:
“Kadınların bazı kurumlarda işe gitmesinin engellenmesi meselesi geçici bir sorun ve çözülecek.
Kadınların emniyetinin sağlanamamasından endişeliyiz, bu sebeple kısa bir süre evde kalmaları gerekiyor.
Maaşları eksiksiz şekilde, çalışmış gibi kendilerinde ödenmeye devam edecek.”
24 Ağustos 2021 | Uygur_haber Twitter hesabından paylaşılan, “Taliban Afganistan’da yaşayan Uygur Türklerinin evlerine operasyon düzenleyerek Kabil’de yaşayan Uygur Türkü kadınlar arasında Çin’e iade edilme korkusu yarattı” ifadesi hiçbir zaman doğrulanamadı. Haber hem gerçek dışıydı hem de görseldeki fotoğraf bilinçli bir şekilde montajlanmıştı.
Haberin gerçeği yansıtmadığı ve fotoğrafın montajlı olduğu ortaya çıktıktan kısa bir süre sonra mesaj silindi.
23 Ağustos 2021 | KararHaber Twitter hesabından paylaşılan, “Kabil’de Uygur avı! Çin’in resmi olarak tanıdığı Taliban harekete geçti” başlıklı haber gerçek değil. Afganistan’da yönetimi devralmasının üzerinden iki yıla yakın bir süre geçmiş olmasına karşın Çin yönetimi halen Taliban’ı tanımış değil. Haber ise Taliban’ın başkent Kabil’i ele geçirmesinden birkaç gün sonra henüz hükümet dahi kurulmadan servis edilmiş. Haberde bahsi geçen “Uygur Avı” ifadesi de gerçek dışı.
19 Ağustos 2021 | Yıldırım Beyazıt Üniversitesinden Dr. Merve Seren, Logar vilayeti valisi Abdulkayyum Rahimi’nin Taliban tarafından öldürüldüğünü ve cesedinin sokak ortasına atıldığını öne sürdü.
Dr. Merve Seren’in, “Taliban tarafından öldürülüp cenazesi cadde ortasına atıldı” dediği eski Logar valisi Abdulkayyum Rahimi aynı gün katıldığı bir canlı yayında kendisiyle ilgili haberlerin gerçeği yansıtmadığını açıklamıştı.
Haberin yalan olduğu ortaya çıkınca, televizyonlara da “uzman” olarak da çıkartılan Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesinden Dr. Merve Seren mesajını sildi daha sonra hesabını kapattı.
Söz konusu gerçek dışı haberin sahibi birçok kez farklı televizyon programlarına katılım göstermiş.
15 Ağustos 2021 | Taliban’ın Selefilikle ilgili böyle bir beyanı olmadı. Beyan sahte.
15 Ağustos 2021 | Onediocom hesabının, “İnsanlara 21. Yüzyılda Cahiliye Devrini Yaşattıran Taliban’ın Çağ Dışı Uygulamaları Karşısında Kanınız Donacak” başlığıyla paylaştığı haber gerçeği yansıtmıyor.
27 Temmuz 2021 | Taliban’ın “Afganistan’ın ünlü komedyeni” Nazar Muhammed’i öldürdüğü haberi Türkiye medyasında birçok farklı kaynak tarafından dolaşıma sokuldu.
Aslen eski Kabil hükümetine bağlı yerel polis teşkilatında görevli olan Nazar Muhammed, daha önce Taliban’ın başka bir saldırısından da kurtulmuştu. Taliban’ın yerel polis teşkilatı mensubu Nazar Muhammed’i öldürmesi Türkiye medyasında farklı şekillerde dolaşıma sokuldu.
Nazar Muhammed’in öldürülmesi bir süre sonra farklı çevreler tarafından içerisine gerçek olmayan görseller katılarak dolaşıma sokulmaya başlandı. sevketcoruh_ isimli hesap tarafından paylaşılan fotoğrafta Nazar Muhammed’e ait olduğu belirtilen cenaze fotoğrafının Haziran 2015 tarihli ve Herat vilayetinden olduğu tespit edildi. Yani Nazar Muhammed’in öldürülmesinden yaklaşık 6 yıl öncesi.
Yerel polis teşkilatı üyesi bir isim “Afganistan’ın ünlü komedyeni” olarak lanse edildi. Detayları aşağıdaki videodan izleyebilirsiniz: